Του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΤΣΟΥΚΑΛΑ*
Οι εχθροί ενάντια στους οποίους πρέπει να πολεμήσουμε --γιατί νομίζω όλοι συμφωνούμε πως κάτι πρέπει κάνουμε-- δεν είναι, δυστυχώς, μόνο η προχειρότητα και η ανοησία των κυβερνητικών πρωτοβουλιών. Ούτε, επίσης, μόνο αυτά που έχουν συμβεί στο παρελθόν -- γιατί πρέπει να πούμε ότι όσα γίνονται σήμερα είναι συνέχεια μιας πολύ παλιότερης πολιτικής, η οποία οδηγεί ακριβώς στην ελαχιστοποίηση του ποσοστού του εθνικού εισοδήματος, που διατίθεται για την έρευνα στον προϋπολογισμό.
Δυστυχώς, υπάρχει κάτι ακόμα δυσκολότερο και βαθύτερο, και αυτός είναι ίσως ο μεγαλύτερος εχθρός που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Είναι το ότι πλέον, πέραν της Λισσαβώνας και των ρητορικών κατασκευών, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει την τάση -- καθώς και όλες οι μεγάλες χώρες της Ευρώπης-- να συνδέουν την έρευνα με αυτό το οποίο ονομάζουν "ανταπόδοση", να την αντιμετωπίζουν "ανταποδοτικά". Και όταν λένε "ανταποδοτικά", εννοούν ότι η έρευνα πρέπει να χρηματοδοτείται μόνο όταν και εκεί όπου θα υπάρξουν, απτά ή έμμεσα, οικονομικά ωφελήματα από αυτήν.
Η νοοτροπία αυτή έχει επικρατήσει πια παντού, με αποτέλεσμα χώρες μεγάλες και με μακρά επιστημονική παράδοση, όπως η Αγγλία, να βλέπουν την έρευνά τους να καταρρέει. Αλλά και στη Γαλλία, όπου η παράδοση του Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS) είναι ισχυρότερη, τα χάλια της έρευνας, και στα πανεπιστήμια και στα κέντρα, λόγω της υποχρηματοδότησης, είναι απίστευτα. Στην Ελλάδα, βέβαια, είμαστε σε πολύ χειρότερη κατάσταση.
Θα ήθελα, λοιπόν, να τονίσω, για να γίνει απολύτως σαφές, το εξής: η έρευνα δεν είναι δυνατόν να εντάσσεται στο πλαίσιο της οικονομίας και των οικονομιών, δεν είναι δυνατόν να θεωρείται καν ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί σαν ανταποδοτικό είδος και, κατά μείζονα λόγο, δεν είναι δυνατόν να δρομολογηθεί στην κατεύθυνση της συγχρηματοδότησης με τον ιδιωτικό τομέα.
Αυτά είναι, σε αδρές γραμμές, τα εξωτερικά ιδεολογικά και πολιτικά χαρακτηριστικά της ερευνητικής πολιτικής όλων των ευρωπαϊκών χωρών. Πιστεύω ότι πρόκειται για μια από τις αιχμές ενός πολιτικού και ιδεολογικού δόρατος, στο οποίο είμαστε υποχρεωμένοι όλοι να αντιπαρατεθούμε. Θα έλεγα δε ότι, μακροπροθέσμως, αν δεν νικήσουμε προς την κατεύθυνση αυτή, αν δεν καταφέρουμε ώστε η έρευνα, όχι μόνο στις κοινωνικές και τις ανθρωπιστικές επιστήμες αλλά και στις επιστήμες της φύσης, να αποδεσμευθεί από τον βρόχο της ανάγκης, χωρίς να πρέπει να αποδεικνύει συνεχώς ότι είναι οικονομικά αποτελεσματική, τότε βαδίζουμε προς έναν κατήφορο χωρίς τέλος.
*O Kωνσταντίνος Τσουκαλάς είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην πρόεδρος του ΕΚΚΕ
/ ΕΝΘΕΜΑΤΑ
